Afyon İş Hukuku
Tüze (Özet) : Tüze, her şeyden önce bir düzen demektir. Ancak hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçekleneşeli bir düzen değildir. Tüze, sosyete içre insanoğluın filhakika ne davrandıklarını değil, ne davranmaları icap ettiğini gösterir. Tüze, namına uyulmak ve uygulanmak karınin vardır. Türe değeri nedeniyle, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene bırakmak, içtimai ömürın gerçekleşmesini tedariklemek ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Tüze düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin muhalifsına akseptans edilmesi ve uyulması müstelzim, mutlak namuslu kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabilinden, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle sosyete içre insanoğluın davranış ve davranışlarının haklar kurallarına uymaması, her hengâm mümkündür. “İşte haklar, insan davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir sistem, bir bütündür.” İnsan-insan, insan-doğa ilişkilerinin insanlığın müşterek çıkarı ve huzuru karınin evrensel ilkelerle güvence şeşna düzenınmasıdır. Tüze, adamlık seviyesi karınin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birçok kuruntu ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, sosyete sözleşmesi, doğa ve insanoğlu olarak belirten mütalaalerdir. Tüze Nedir Tüze, toplumun genel menfaatini veya fertlerin ve toplumun müşterek iyiliğini tedariklemek maksadıyla konulmuş olan ve amme gücüyle desteklenen kaide, doğruluk ve seçimın hepsidür. Henüz geniş bir tanımıyla haklar, adalete yönelmiş içtimai evetşama düzenidir. Tüze Kelime Valörı Tüze kelimesi Arapça “doğruluk” kökünden hasılat ve doğruluk kelimesinin çoğulu olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Fellahçda “doğruluk” kelimesinin çoğulu “ilenme’kak”tır. Türk Yürek Kurumu’na göre haklar kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım zorlaü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” anlamı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk anlamında da kullanılır. Fen Valörı Tüze dönemden döneme değiştiği karınin hala doyurucu bir tanım binalamamıştır. Kant “Tüzeçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok akseptans edilen tanımı ise: “Muayyen bir zamanda makul bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması talih zoruna (müeyyide) ilgilanmış kurallar hepsidür.” Ilmî bir disiplin olarak haklar, kendi içre zemin olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun zevat arası ilişkileri mevzu meydan kısmına Özel Tüze, zevat ile talih veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Umum Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Tüze, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ödenek Anayasa Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku amme hukukunun esaslıca alt dallarıdır. Tüze Kuralları ve Özellikleri Hukuku öteki toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik talih aracılığıyla güvenceye düzenınmış ve cebri yaptırımlara iye olmasıdır. Tüze kuralları insan davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun eder yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde nüsha nitelikteki bütün durumlarda uygulanması katkısızlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Tüze meydanında yaptırım amme gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek karınin kullanılır. Tüze düzenini katkısızlamayı ve korumayı amaçlayan yaptırımlar gene haklar düzeninin öngördüğü şekilde alegori getirilir. Maddi ve manevi yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yaptırımlar bu durumları mâni olmak karınin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, hapis ve tıngır cezaları; esas hukukunda siyasetten men, kısım kapatma; mevhibe hukukunda mevhibe ve gümrüksüzçılık cezaları kabilinden çeşitli haklar dallarında çeşitli yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ilişkin çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; bilinçi bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefik değil ortaya konduğu dönemin sorunlarını çözmek veya siyasi mütalaaleri haklar biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan haklar, genel olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Tüze, adalete yönelmiş içtimai bir evetşama düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu alegori getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, tatbikî yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun içtimai ömürı düzenleyip insanoğluın amerikan barış ve emniyet içre bir arada evetşamalarını katkısızlamaktır. 2. Kılgı Yarar (Içtimai İhtiyaçların Huzurlanması) Hukukun tatbikî amacını, içtimai gerçeklik belirler. Tüze bu fonksiyonu ile sosyete içre yaşayan insanoğluın, birbirleri ile sağlamak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruh bilimsel bir varlık olarak insanın binasından meydana gelen ihtiyaçlarını muhaliflamaya çdüzenışır. Tüze bu fonksiyonu ile veladet, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir haklar düzeni ömürın zemin gerçeklerini görmezden gelemez. Tüze düzeni, insanın saf binasına ve bundan gelecek mevrut gereksinimlerine akla yatkın olmak zorundadır. Tüze önemli ölçüde, konuşu gerçeklere de sınırlanmışdır; konuşu gereksemelara uymalı ve onları muhaliflamalıdır. 3. Türe Tüze bu fonksiyonu ile makul bir kombinezon şeşna aldığı içtimai gereksinimlerı, özü salt bir müsavat düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak hak kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En güdük tanımıyla türe, “bir müsavat düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) olmak üzere dü çeşitli anlamda kullanılır. Türe esasen ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet anlamında kişisel bir özelliği deyimler. Can her hengâm haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni yöneltmek yolunda temelli ve değişlemmez bir çaba gösterir. İşte bu davranış ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile ilişkin oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe peritonı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği alışveriş biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte haklar meydanında hukuki eder olarak nazire konusu olan türe de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü haklar, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve algılanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Cemiyet karınindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini karınaziz kurallar bütünü olarak haklar, bu değerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve dökmek yerinde bulunduğuna göre, adaletin böylelikle, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Tüze normlarında türe acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut haklar ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü türe peritonı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm haklar sistemine ve sistemlerine egemen kâin, nesnel ve salt bir eder niteliğindeki adalettir. Tüze bir sosyete düzenini karınerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; ister mevcut düzeni esirgemek, gerekse onu değişlemtirmeyi meşrulaştırmak karınin her hengâm adalete esasvurulur. Nesnel ve yasa üstü türe hukukta muhalifmıza oturmuş haklar düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim haklar anlamında haklar idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, mevcut haklar düzenlerinin namına akla yatkın olup olmadığı açısından bir eder ve istimara ölçüsü olabilir. Gine bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun sahileştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile olumlu ve aksi muhaliflıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon denge içre olduklarında, adil bir haklar düzeninin gerçekleşmesi katkısızlanır. Olağan olarak tüm haklar normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak haklar, hem adaleti gerçekleştirecek, hem içtimai evetşama uyacak, hem de bu içtimai ömürın amerikan barış içre sürebilmesi karınin bir düzen görünümünü katkısızlamaya çdüzenışacaktır.